Pomyśl o swojej ostatniej podróży. O tym charakterystycznym dreszczu ekscytacji, kiedy przeglądasz mapy, o kilku kliknięciach, które dzielą Ciebie od biletów lotniczych i rezerwacji hotelu z widokiem. To uczucie wolności, obietnica przygody i odpoczynku, stało się dla wielu z nas niemal tak naturalne, jak oddychanie. A teraz wyobraź sobie, że to powietrze jest dla Ciebie reglamentowane, a każda próba wzięcia głębszego oddechu kończy się zderzeniem z niewidzialną ścianą.
Tak właśnie wygląda rzeczywistość dla ponad miliarda osób z niepełnosprawnościami na świecie, których fundamentalne prawo do podróżowania wciąż funkcjonuje bardziej jako trudno osiągalny luksus niż niezbywalne prawo. Problem jednak nie leży w ich wózkach inwalidzkich, białych laskach czy aparatach słuchowych. Prawdziwym problemem jest świat, który w swoich systemach informacji, transportu i infrastruktury wzniósł mury udając, że ich nie widzi. To systemowe zaniedbanie, ale także ogromna szansa na zmianę, która w ostatecznym rozrachunku opłaci się nam wszystkim.
Zanim spakujesz walizki, czyli detektywistyczna harówka
Wszystko zaczyna się niewinnie, od marzenia o wyjeździe, które dla osoby z niepełnosprawnością błyskawicznie zamienia się w wyczerpujące, wielotygodniowe śledztwo. Podczas gdy jedni w kilka minut rezerwują wakacje, inni rozpoczynają żmudną, detektywistyczną pracę na pełen etat. Internet, zamiast być oknem na świat, staje się labiryntem ślepych zaułków, gdzie ogólnikowe hasła w stylu obiekt przystosowany okazują się bezwartościowym marketingowym chwytem. Prawdziwa dostępność kryje się bowiem w detalach, o których nikt nie informuje: czy drzwi do łazienki mają 80, czy może 90 centymetrów szerokości? Czy pod prysznicem znajduje się próg, który dla wózka stanowi barierę nie do pokonania? Czy do głównego wejścia, obok którego dumnie widnieje piktogram dostępności, nie prowadzą aby trzy schodki? Brak rzetelnych i scentralizowanych baz danych zmusza do wykonywania dziesiątek telefonów i wysyłania niekończących się maili, co stanowi potężny ładunek emocjonalny zdolny zabić całą radość z podróży, zanim walizka w ogóle opuści szafę.
Tor przeszkód zamiast podróży marzeń
Jeśli jakimś cudem faza planowania zakończy się sukcesem, zaczyna się prawdziwa sztuka przetrwania. Transport publiczny bywa najbardziej stresującym aktem tej wyprawy, a gigantyczne lotniska z chaotycznymi procedurami i wiecznym niedoborem personelu asystującego potrafią złamać najtwardszych. Prawdziwym koszmarem i skandalem jest jednak notoryczne uszkadzanie lub gubienie wózków inwalidzkich przez linie lotnicze. To nie jest zwykły bagaż – to spersonalizowane, często warte dziesiątki tysięcy złotych narzędzie, które dla jego właściciela jest odpowiednikiem nóg i gwarancją niezależności.
Po dotarciu na miejsce problemy wcale się nie kończą, a miasto, które miało być celem odkryć, staje się logistyczną twierdzą. Wysokie krawężniki rosną do rozmiarów murów obronnych, schody do metra przypominają wodospad, a dostępna taksówka okazuje się mitycznym stworzeniem. Nawet starannie wybrany hotel potrafi okazać się pułapką, witając gościa pokojem na piętrze bez windy lub łazienką, z której nie da się skorzystać. Wypoczynek zamienia się w nieustanną walkę i udowadnianie, że jednak ma się prawo tutaj być.
Być na miejscu, ale nie uczestniczyć
Istnieje również trzeci, być może najbardziej bolesny wymiar wykluczenia: doświadczenie bycia za szklaną szybą. To dojmujące uczucie, gdy dotarłeś do celu, jesteś w sercu pięknego miejsca, ale pozostajesz jedynie biernym obserwatorem. Możesz podziwiać majestatyczną katedrę z zewnątrz, ale nie poczujesz jej chłodu i zapachu kadzidła, bo do środka prowadzą wyłącznie strome schody. Jesteś w słynnym muzeum, ale jego zbiory pozostają dla Ciebie nieme z powodu braku audiodeskrypcji lub tłumaczeń na język migowy. Stoisz na skraju parku narodowego, ale jego najpiękniejsze szlaki pozostają niedostępną obietnicą. To doświadczenie bycia obok, patrzenia na świat, w którym inni swobodnie uczestniczą, jest upokarzające i stanowi całkowite zaprzeczenie idei turystyki, która ma przecież łączyć i integrować. To cichy, ale wyraźny komunikat: jesteś mile widziany, ale tylko do pewnego stopnia.
Koniec z wymówkami: dostępność to nie koszt, a inteligentna strategia
Najwyższy czas, aby cała branża turystyczna przestała traktować dostępność jako niszowy problem i przykry obowiązek, a zaczęła postrzegać ją jako proaktywną strategię opartą na projektowaniu uniwersalnym. To nie jest wyłącznie kwestia etyki, ale również czystego, biznesowego pragmatyzmu, ponieważ rynek turystyki dostępnej to ogromny i wciąż niewykorzystany potencjał ekonomiczny. Osoby z niepełnosprawnościami dysponują znaczną siłą nabywczą i rzadko podróżują w pojedynkę, zabierając ze sobą rodziny i przyjaciół, co zwielokrotnia zyski. Co więcej, są to klienci na wagę złota: niezwykle lojalni wobec miejsc, które profesjonalnie i z szacunkiem zadbały o ich potrzeby.
W kontekście starzejącej się demograficznie Europy, inwestycja w dostępność jest strzałem w dziesiątkę. Udogodnienia, które dzisiaj służą osobom z niepełnosprawnościami, jutro będą niezbędne dla milionów seniorów, matek z wózkami dziecięcymi, a pojutrze mogą przydać się każdemu z nas. Uznanie prawa do podróży za uniwersalną zasadę musi wreszcie przejść od słów do czynów. Potrzebujemy wiarygodnych systemów certyfikacji, modernizacji infrastruktury i wdrożenia myślenia włączającego na każdym etapie projektowania.
Podróżowanie to nie luksus, ale jedno z najbardziej ludzkich pragnień. Traktowanie go jak przywileju dla wybranych jest nie tylko niesprawiedliwe, ale po prostu krótkowzroczne. Świat naprawdę otwarty to taki, w którym jedynymi barierami są te, które sami chcemy pokonać – jak górski szczyt czy nauka nowego języka, a nie krawężnik, hotelowy próg czy brak rzetelnej informacji. Stworzenie takiego świata to nasza wspólna podróż i najwyższy czas, żebyśmy wreszcie w nią wyruszyli.